Pnącza na ekrany dźwiękochłonne

W krajach, gdzie długość autostrad i dbałość o jakość środowiska jest znacznie większa niż u nas, ekrany ochronne od dawna obsadzane są pnączami. Rośliny pnące na ekranach spełniają funkcję izolacyjną. Z racji swojej rozbudowanej struktury i tekstury wspomagają dźwiękochłonne działanie ekranów zarówno poprzez pochłanianie jak i rozpraszanie fal dźwiękowych. Liście pnączy absorbują zanieczyszczenia zarówno pyłowe jak i gazowe redukując w ten sposób ich stężenie w powietrzu. 

Poza funkcjami fitosanitarnymi, jakie pełnią rośliny, mogą one również dekorować i maskować duże pionowe płaszczyzny ekranów, z natury obce w krajobrazie. Tę funkcję najlepiej spełniają właśnie pnącza, przystosowane do wzrostu po pionowych podporach. Oczywistym jest, że skala z jaką rośliny oddziałują na otoczenie zależna jest od ich wielkości. Stąd też na ekrany dobiera się raczej pnącza silnie rosnące.

Warunki, w jakich mają rosnąć są bardzo trudne. Duży ruch kołowy powoduje znaczne zapylenie i zanieczyszczenie powietrza a gleba pod ekranami jest, na skutek przeprowadzonych prac budowlanych, zwykle mocno przekształcona. W warunkach polskich, kiedy do odladzania jezdni stosuje się ogromne ilości soli, gleba jest bardzo mocno zasolona (szczególnie wiosną) a ekrany i ewentualnie rosnące na nich pnącza, spryskiwane są aerozolem solnym rozpylanym przez przejeżdżające pojazdy. Należy sobie uświadomić, że pnącza mogą być sadzone po obu stronach ekranów – od strony jezdni (wewnętrznej), gdzie warunki dla ich wzrostu i rozwoju są naprawdę wyjątkowo złe, ale również po przeciwnej stronie ekranów (zewnętrznej) czyli od strony otaczających domów, gdzie przestrzeń do ich rozwoju jest większa, a zasolenie i zanieczyszczenie powietrza znacznie mniejsze. Sadzenie roślin po stronie przeciwnej do jezdni ma również bardzo istotne znaczenie dla estetyki ekranów, które z tej strony są oglądane przez mieszkańców i przechodniów. Po tej stronie ekranów można stosować znacznie więcej różnych gatunków i odmian pnączy niż od strony jezdni. Obserwując jakie rośliny są sadzone w otoczeniu tras szybkiego ruchu, wydaje się, że projektanci najczęściej o tym zapominają.

Co należy brać pod uwagę dokonując wyboru pnączy do konkretnych stanowisk?

• Ściany południowe i zachodnie wystawione są na bardzo silne oddziaływanie promieni słonecznych i ogrzewanie, północne natomiast mogą przez cały dzień pozostawać w chłodzie i cieniu. Dlatego przy doborze pnączy bardzo ważne jest odpowiednie dobranie ich do usytuowania względem stron świata - wystawy.
• Bardzo istotna jest, często powiązana z wystawą, wilgotność gleby. Oczywistym jest, że zimozielony bluszcz pospolity (Hedera helix), hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. petiolaris) czy chmiel (Humulus lupulus) powinny rosnąć w glebie zasobnej w wodę a dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), czy winorośl pachnąca (Vitis riparia) mogą rozwijać się na glebach suchszych.
• Duże znaczenie dla doboru pnączy ma zasolenie gleby. Najbardziej tolerancyjne pod tym względem wydają się być: winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), powojnik pnący (Clematis Grupa Vitalba), dławisz okrągłolistny (Celastrus orbiculatus) i winorośl pachnąca (Vitis riparia). Na ten temat brak jest jednak precyzyjnych badań i trzeba opierać się na obserwacjach.
• Wielkość i ciężar pnącza ma bezpośredni wpływ na rodzaj i zamocowanie konstrukcji podporowej. Intensywnie rosnące, duże pnącza, takie jak kokornak wielkolistny (Aristolochia macrophylla), wymagają solidniejszych i mocniej przytwierdzonych do ekranu podpór niż na przykład delikatniejsze i słabiej rosnące powojniki z Grupy Atragene.
• Tylko nieliczne pnącza mogą aktywnie wspinać się po ekranach bez zapewnienia im specjalnych podpór. Dlatego istotny jest sposób wspinania się. Dla roślin owijających się pędami trzeba skonstruować podpory złożone z elementów o średnicy większej niż dla pnączy wąsoczepnych czy ogonkoczepnych. Podpory mogą stanowić konstrukcyjną część ekranów.

Prawidłowo posadzony winobluszcz pieciolistkowy przy ekranie. Ul. gen. Maczka, Warszawa. Fot. Szczepan Marczyński

Ekran dźwiekochłonny w Warszawie porośnięty Vitis riparia. Fot. Szczepan Marczyński

Fallopia aubertii porasta ekran dźwiękochłonny przy autostradzie. Fot. Szczepan Marczyński

Zastosowanie pnączy polecanych na ekrany przy drogach

^a) wewnętrzna – strona od jezdni, zewnętrzna – strona przeciwna do jezdni (od strony domów sąsiadujących z drogą),
^b) pnącza te mogą w zasadzie wspinać się bez podpór, jednak lepiej jest zapewnić im konstrukcję, na której będą się wspierały i częściowo dookoła niej owijały,
^c) Powojnik należący do Grupy Vitalba. Obserwacje doświadczalne wskazują, że ta odmiana powinna sobie dobrze radzić w po wewnętrznej stronnie ekranu, nie jest nam jednak znane faktycznie wykorzystanie tej rośliny do tego celu.

Ten winobluszcz pięciolistkowy niebawem pojawi się po drugiej stronie ekranu. Trasa Siekierkowska w Warszawie. Fot. Jacek Borowski

Prawie wszystkie pnącza zaproponowane w tabeli są odporne na działanie niskich temperatur. Wyjątek stanowią rdestówka Auberta (Fallopia aubertii), milin (Campsis) i wiciokrzew japoński (Lonicera japonica), które mogą w surowe zimy przemarzać. Zwykle jednak dobrze i szybko po takim przemarznięciu "odrastają". Trzeba zauważyć, że rdestówka (Fallopia) jest pnączem bardzo często sadzonym przy autostradach w Europie. W tabeli nie uwzględniono tempa wzrostu roślin. Tego typu informacje i ogólną charakterystykę poszczególnych gatunków i odmian, można znaleźć w encyklopedii pnączy na naszych stronach internetowych. Należy się liczyć z tym, że szybko z natury rosnące pnącza, bezpośrednio po posadzeniu mogą przyrastać nieco wolniej. Po tym początkowym okresie (3-4 sezony wegetacyjne) rośliny takie jak winobluszcz (Parthenocissus), rdestówki (Fallopia), winorośl pachnąca (Vitis riparia), czy japońska (Vitis coignetiae) i powojniki (Clematis) z grupy Vitalba i Tangutica będą rosły naprawdę bardzo bujnie.

Na podkreślenie zasługują pnącza zimozielone bluszcz pospolity (Hedera helix), wiciokrzew zaostrzony (Lonicera acuminata) i trzmielina (Euonymus fortunei) 'Coloratus', które będą zdobiły ekrany przez cały rok. Ich wymagania siedliskowe są większe a wybór stanowiska, szczególnie w przypadku mniej tolerancyjnego w stosunku do niskich temperatur wiciokrzewu, powinien być bardzo staranny. Należy unikać zastoisk mrozowych oraz miejsc narażonych na działanie mroźnych, wysuszających wiatrów. Nie znoszą one również silnie nasłonecznionych stanowisk południowych lub południowo-wschodnich.

Elementy konstrukcyjne ekranu stanowią dobrą podporę dla winorośli pachnącej. Fot. Szczepan Marczyński

Miejsc pozbawionych silnego nasłonecznienia wymagają również niektóre pnącza zrzucające liście na zimę, np. kokornak (Aristolichia), hortensja pnąca (Hydrangea anomala subsp. petiolaris), czy powojniki (Clematis) z Grupy Atragene. Z kolei w miejscach silnie nasłonecznionych, gorących szczególnie dobrze czuje się milin (Campsis), ale dobrze rosną również powojniki (Clematis) z Grupy Tangutica i Vitalba, rdestówka Auberta (Fallopia aubertii), dławisz (Celastrus), winobluszcz pięciolistkowy (Parthenocissus quinquefolia), winorośl pachnąca (Vitis riparia) i japońska (Vitis coignetiae).

Gdy zależy nam, aby na ekranach pojawiały się kwiaty, warto posadzić powojniki (Clematis) z Grupy Atragene, Tangutica czy Vitalba, wiciokrzewy (Lonicera), rdestówkę Auberta (Fallopia aubertii), hortensję pnącą (Hydrangea anomala subsp. petiolaris) lub milin (Campsis).

Zaproponowany dobór jest liczbowo skromny. Wynika to zarówno z trudnych warunków panujących w bezpośredniej bliskości drogi jak i z niewielu doświadczeń z sadzeniem i wzrostem roślin pnących przy ekranach osłonowych w warunkach Polskich. Ich stopniowe nabywanie powinno przyczynić się do poszerzenia przedstawionej powyżej listy.

Pnącza porastajac ekrany dźwiękochłonne tworzą zielone wały. Fot. Szczepan Marczyński

Pnącza porastając ekrany dźwiękochłonne zakrywają niechciane malumalowidła. Fot. Szczepan Marczyński