Schisandra - cytryniec

Cytryńce należą do rodziny Schisandraceae – cytryńcowate, ale kiedyś należały do rodziny magnoliowatych. Mają wiele cech wspólnych z magnoliami, między innymi budowę kwiatów, owoców i owocostanów.

Cytryńce są pnączami występującymi w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce w sprzedaży są rośliny trzech gatunków: cytryńca chińskiego (Schisandra chinensis) oraz jego odmiany 'Sadova No.1', cytryńca czerwonokwiatowego (Schisandra rubriflora) oraz cytryńca Henry'ego (Schisandra henryi).

Cytryniec chiński jest pnączem leczniczym pochodzącym z Chin i Korei. Po angielsku nazywa się chinese climbing magnolia co znaczy „chińska pnąca magnolia”. Ładnie wyglądają liście cytryńca: są eliptyczne lub owalne, ostro zakończone, osadzone na czerwonych ogonkach, błyszczące, ciemnozielone wiosną i latem, a żółte jesienią. Pokrywają one brązowe pędy dorastające do 10 m wysokości (1 m rocznego przyrostu), które owijają się wokół podpór lub płożą po ziemi.

Cytryniec chiński jest rośliną rozdzielnopłciową, często jednopienną, czyli na jednej roślinie znajdują się zarówno kwiaty męskie jak i żeńskie. Zdarzają się również przypadki dwupienności (na oddzielnych roślinach zawiązywane są kwiaty żeńskie lub męskie). Kwiaty cytryńca są drobne, białe, kremowe lub różowe, lekko, przyjemnie pachnące. Rozwijają się na przełomie maja i czerwca. Owoce są jaskrawoczerwone, jagodowate, zebrane w zwisające kłosy. Dojrzewają w końcu sierpnia-wrześniu. Odmiana cytryńca chińskiego 'Sadova No.1' jest zawsze jednopienna. Jest także bardzo plenna - jej owoce są większe, a grona dłuższe niż u gatunku.

Ciekawostkę stanowi cytryniec czerwonokwiatowy. Jest to rzadko spotykane, dwupienne pnącze, uprawiane ze względu na ciekawe, obficie pojawiające się kwiaty. Dekoracyjne są również bardzo długie kłosy z ciemnoczerwonymi owocami.

Intrygującym i najrzadziej spotykanym cytryńcem jest cytryniec Henry'ego, który wydaje żółte kwiaty.

Wymagania

Cytryńce wymagają gleb żyznych, wilgotnych, ale nie podmokłych. Najlepiej rośną i owocują w miejscach dobrze oświetlonych, ale bez bezpośredniego, silnego nasłonecznienia. Dlatego najbardziej odpowiednie są dla nich stanowiska północno-zachodnie lub północno-wschodnie, osłonięte. Cytryniec chiński jest rośliną mrozoodporną. Wytrzymuje mrozy do -30^oC a po pełnym zahartowaniu nawet -40^oC (strefa 5A-8).

Sadzenie i pielęgnacja

Rośliny w pojemnikach można sadzić przez cały sezon wegetacji. Najlepiej do dużego dołu z drenażem na dnie i silnym zaprawieniem dna dołu dobrze rozłożonym obornikiem (podobnie jak w przypadku sadzenia powojników). Przez pierwsze 2-3 lata po posadzeniu najlepiej pozwolić mu rosnąć swobodnie, po czym należy wybrać 1-3 najsilniejsze pędy i podwiązać je do podpór, aby rosły pionowo do góry. Cytryniec pozostawiony bez podpory płoży się po ziemi. Płożące pędy nie zawiązują kwiatów i nie owocują.

Co roku wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji, krzewy przycina się usuwając pędy słabe i chore, a zeszłoroczne pędy boczne skraca się nad 12-15 dobrze wykształconym pąkiem.

Od drugiego roku po posadzeniu, rośliny należy nawozić. Najlepiej podstawę rośliny wyściółkować dobrze rozłożonym obornikiem, a następnie 2 cm warstwą przekompostowanej kory.

Trzeba pamiętać o regularnym i obfitym podlewaniu, szczególnie w upale dni, gdyż cytryniec nie znosi suszy.

Prawidłowo prowadzone krzewy powinny zacząć owocowanie w 4.-6. roku po posadzeniu. Z jednej rośliny można uzyskać od 1 do 5 kg owoców.

Zastosowanie

Cytryńce można uprawiać przy ogrodzeniach, ścianach budynków, pergolach oraz specjalnych podporach w kształcie litery "T" (podobnie jak aktinidie). Można go uprawiać jako roślinę ozdobną lub/i w celu uzyskania owoców oraz liści do celów jadalno-leczniczych.

Główną atrakcję cytryńca chińskiego stanowią owoce. Zawierają one witaminę E, schizandrynę (substancję tonizującą i wzmacniającą), łatwo przyswajalne mikroelementy: żelazo, miedź, mangan, nikiel, molibden, tytan i cynk, jak również spore ilości magnezu, potasu i fosforu. Owoce można spożywać na surowo lub po przetworzeniu, np. w postaci suszu, soków, wyciągów, naparów, nalewek, itp. Schizandrynę i inne substancje o działaniu leczniczym zawierają również liście, nasiona i kora.

Z suszonych liści można zaparzać "herbatę", smakiem przypominającą zieloną herbatę z cytryną, mającą działanie tonizujące układ nerwowy i oddechowy oraz wzmacniające. Preparaty z cytryńca stosuje się przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym, senności, wyczerpaniu, depresji, niedokrwistości, chorobach płuc, wątroby i przewodu pokarmowego, słabej ostrości wzroku. Nie należy zażywać preparatów z cytryńca przy nadpobudliwości nerwowej, bezsenności, nadciśnieniu i chorobach serca.

Na Dalekim Wschodzie cytryniec, obok korzeni żeń-szeń, jest najpopularniejszą rośliną leczniczą. W Chinach cytryniec nazywa się wu-wei-zi (czytaj "łu-łej-dzy"), co znaczy owoc o pięciu smakach, ponieważ okrywa owocu jest słodka, miąższ kwaśny, nasiona gorzkie i cierpkie, a wyciągi z nasion nabierają słonego smaku.

Przepis na nalewkę z cytryńca