Rośliny pnące w przestrzeni ulic

Dr hab. Jacek Borowski, profesor nadzwyczajny SGGW

Najczęściej pnącza przy ulicach widujemy na ekranach dźwiękochłonnych, ale nie jest to jedyne miejsce, gdzie mogą być posadzone. Najróżniejsze pnącza mogą być stosowane do zazieleniania przestrzeni ulic przy chodnikach, w pasach międzyjezdniowych, również na latarniach i slupach. Szeroki wachlarz stosowania pnączy w tych miejscach wynika z ich plastyczności, możliwości formowania i różnorodność konstrukcji podporowych.

Rośliny pnące są szczególnie cenne tam, gdzie zbyt mała szerokość, lub warunki techniczne ulicy, nie pozwalają na stosowanie drzew i krzewów. Niemniej ważne niż rośliny są podpory, po których się wspinają. Podpory pod pnącza powinny być konstruowane w zależności od miejscowych potrzeb i specyficznego charakteru ulic. Za ich pomocą można przysłaniać widoki, bądź je kadrować i eksponować, rozdzielać przestrzeń ciągu komunikacyjnego lub ją scalać i ujednolicać (Borowski i Pstrągowska). 

Pnącza na konstrukcjach przy jezdni 

Ważną rolą, jaką mogą pełnić pnącza na konstrukcjach podporowych, jest oddzielenie pieszych od jezdni. Zwiększa to poczucie bezpieczeństwa przechodniów oraz oddziela ich od uciążliwości ruchu ulicznego. Nie zawsze wskazane jest jednak przysłanianie widoków, bo może utrudniać orientację w przestrzeni miasta. Z tego powodu długie i wysokie ciągi konstrukcji z pnączami powinny być ażurowe (rys.1). Rośliny pnące mogą rosnąć w gruncie rodzimym, bądź w odpowiednio dużych pojemnikach (rys.2).

Podpory pod pnącza stanowiące wyposażenie ulicy mogą pojawiać się jako osobne konstrukcje, jak na przykład w Holandii, gdzie podpora uformowana jest w kształcie drzewa (fot. 1). Mogą też stanowić całość z innymi elementami wyposażenia, w tym ze słupami oświetleniowymi lub trakcyjnymi. Pnącza mogą i powinny towarzyszyć ulicznym ławkom i zadaszonym przystankom (fot. 2). Pomagają wówczas osłonić oczekujących na autobus lub tramwaj przed działaniem słońca i uciążliwością ruchu ulicznego. Pnącza mogą być też stosowane na płotach rozgradzających pasy jezdni, których głównym zadaniem jest uniemożliwienie przechodzenia w miejscach szczególnie niebezpiecznych.

W bardzo nowatorski sposób pnącza zastosowane zostały w Parku Poblenou w Barcelonie. Projektantem całego parku i fragmentu ulicy jest Jean Nouvel. Nad ulicami powstały półkoliste, ażurowe konstrukcje w formie częściowo otwartego tunelu. Konstrukcje pełnią rolę podpory pod pnącza, są również slupami oświetleniowymi (fot. 3).

W warunkach bezpośrednio przyulicznych, podobnie jak na ekranach dźwiękochłonnych, wybierane gatunki, powinny wykazywać możliwie dużą tolerancję względem warunków siedliskowych.

Pnącza przy latarniach i słupach

Rośliny pnące oplatające słupy trakcyjne i latarnie uliczne są w Polsce widywane bardzo rzadko. Zapewne wynika to z uprzedzeń dotyczących wpływu pnączy na funkcjonowanie tych urządzeń - rośliny mogą zasłonić lampy, bądź wplątać się w przewody trakcyjne. Pewne obawy mogą wzbudzać również utrudnienia konserwacji słupów. Mimo to, w wielu krajach pnącza są sadzone przykład przy słupach trakcji tramwajowej. Uznano, że walory estetyczne i właściwości ekologiczne pnączy są w tym przypadku ważniejsze od pozbawionych podstaw obaw. Oczywiście, co jakiś czas, potrzebna jest korekta wielkości roślin. Takie rozwiązanie stosowane jest na przykład w niemieckim Freiburgu (fot. 4). W Polsce, pnącza na słupach jako pierwsze, pojawiły się w Gdyni (fot. 5). Nadal jednak uprzedzenia dotyczące wpływu roślin pnących na urządzenia trakcji tramwajowej powodują, że na przykład w Warszawie, dyrekcja tramwajów nie zgodziła się na wprowadzenie pnączy na słupy trakcyjne.

Najlepiej jeśli pnącza przy latarniach i słupach rosną w glebie macierzystej, ale można je posadzić także w odpowiednio dużych pojemnikach. Rośliny wąsoczepne, ogonkoczepne lub owijające się ogonkami liściowymi, posadzone przy słupach, wymagają dodatkowych konstrukcji. Same podpory mogą również być zaprojektowane w różny sposób (fot. 6,7,8). Jedynie najsilniej rosnące pnącza owijające się (kokornak, aktinidie, wisterie) po pierwszym okresie wspinania się po niewielkiej podpórce (pręt, linka) wyżej owiną się same dookoła słupa. Łatwiej osiągniemy efekt stosując, niewymagające specjalnych konstrukcji, rośliny samoczepne, we wspomnianym Freiburgu jest to winobluszcz trójklapowy. Na słupy i latarnie o chropowatej powierzchni (betonowe, ceglane), można zastosować również bluszcz pospolity, hortensję pnącą, przywarkę japońską lub miliny (tab. 1 - na końcu art.). Naturalnie w przypadku sadzenia pnączy przy słupach, latarniach czy kolumnach wystawa nie ma znaczenia, ponieważ podpora będzie pokryta ze wszystkich stron, niemniej nie można zapomnieć o tym, że rośliny mają różne wymagania świetlne i te najlepiej rosnące na wystawie południowej źle będą rosły w cienistej uliczce.

Pnącza w niewielkich przestrzeniach reprezentacyjnych

Pnącza rosnące w przestrzeni reprezentacyjnej zwykle mają zapewnioną stałą pielęgnację, co umożliwia poszerzenie doboru gatunków, zwykle mniej istotna jest ich tolerancja na uciążliwości siedliska przyulicznego. Rośliny te są z reguły staranniej uprawiane, wystarczająco nawadniane i często nawożone. Łatwiej też zapewnić im odpowiednie systemy podlewania. Często, ze względu na ekspozycję przed wejściem, narażone są na stałe działanie promieni słonecznych, podwyższonej temperatury i suchego, zanieczyszczonego powietrza. W małych przestrzeniach, takich jak wejścia do biur czy banków, rośliny powinny oddziaływać nie tylko masą zieleni, ale przede wszystkim posiadać wyróżniające je walory dekoracyjne na przykład: obfite kwitnienie, owocowanie, barwne liście, czy interesujące przebarwienie jesienne. Powinny być efektowne przez większą część okresu wegetacyjnego. Można tak dobrać rośliny, aby uzupełniały się w czasie pod względem estetycznym. Należy sadzić w pierwszej kolejności pnącza z takich rodzajów jak Clematis, Wisteria, Ampelopsis i Lonicera (fot. 9).

Pnącza mogą nie tylko eksponować wejścia, ale i w znacznym stopniu je uatrakcyjniać. Należy pamiętać, aby dopasować ich siłę wzrostu i osiąganą wysokość do wielkości podpór. Zbyt intensywnie rosnące pnącza mogą stwarzać kłopoty poprzez stałą konieczność ich przycinania. Jeśli jednak można dla roślin znaleźć nieco więcej miejsca, to jedna silnie rosnąca wisteria, czy przywarka japońska może stworzyć bardzo atrakcyjne wnętrze. Dobór pnączy do niewielkich przestrzeni reprezentacyjnych może być zdecydowanie szerszy, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę rozmaitość odmian powojników (tab. 2) i możliwość ich uprawy w pojemnikach, można wówczas posadzić powojniki bylinowe z grup Texensis, Flamula/Recta, Heracleifolia, bądź Integrifolia (Marczyński 2008).

Literatura

• BOROWSKI J., MARCZYŃSKI SZ. 2005.: Pnącza na ekranach osłonowych. W: VI Ogólnopolska Konferencja Zielone Smaki Miasta – Park, Ogród, Skwer. Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 27 - 30. 08. 2005, s. 31–35.

• MARCZYŃSKI SZ. 2008.: Clematis i inne pnącza ogrodowe. Mulico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

• BOROWSKI J., PSTRĄGOWSKA M. 2011. Dobory i zastosowanie roślin pnących w wybranych miejscach miasta . W: Rośliny do zadań specjalnych. Red. M. E. Drozdek. Oficyna Wydawnicza Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie, Sulechów – Kalsk: 151 - 166.