Cytryniec chiński (Schisandra chinensis)

Cytryniec chiński jest wartościowym pnączem pochodzącym z Chin, Korei i Syberii, mającym zastosowanie jako roślina ozdobna, lecznicza i konsumpcyjna. Ta mało jeszcze znana roślina zdecydowanie zasługuje na uwagę polskich ogrodników.

Szczepan Marczyński

Schisandra chinensis (fot. Sz. Marczyński)

Ładnie wyglądają liście cytryńca: są eliptyczne lub owalne, ostro zakończone, osadzone są na czerwonych ogonkach, błyszczące, ciemnozielone wiosną i latem, a żółte jesienią. Pokrywają one brązowe pędy dorastające do 10 m (1 m rocznego przyrostu), owijając się wokół podpór lub płożąc po ziemi.

Schisandra chinensis (fot. Sz. Marczyński)

Główną jego atrakcję stanowią jaskrawoczerwone, jagodowate owoce zebrane w krótkie grona, dojrzewające we wrześniu. Zawierają one witaminę E, schizandrynę (substancję tonizującą i wzmacniającą), łatwo przyswajalne mikroelementy: żelazo, miedź, mangan, nikiel, molibden, tytan i cynk, jak również spore ilości magnezu, potasu i fosforu. Owoce można spożywać na surowo lub po przetworzeniu, np. w postaci suszu, soków, wyciągów, naparów, nalewek itp. Schizandrynę i inne substancje o działaniu leczniczym zawierają również liście, nasiona i kora.

Z suszonych liści można zaparzać "herbatę" mającą działanie tonizujące układ nerwowy i oddechowy oraz wzmacniające. Preparaty z cytryńca stosuje się przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym, senności, wyczerpaniu, depresji, niedokrwistości, chorobach płuc, wątroby i przewodu pokarmowego, słabej ostrości wzroku.

Schisandra chinensis - zebrane owoce (fot. Sz. Marczyński)

Nie należy zażywać preparatów z cytryńca przy nadpobudliwości nerwowej, bezsenności, nadciśnieniu i chorobach serca.

Na Dalekim Wschodzie cytryniec, obok korzeni żeń-szeń, jest najpopularniejszą rośliną leczniczą.W Chinach cytryniec nazywa się 五味子 - wu-wei-zi (czyt. "łu-łej-dzy"), co znaczy owoc o pięciu smakach, ponieważ okrywa owocu jest słodka, miąższ kwaśny, nasiona gorzkie i cierpkie a wyciągi z nasion nabierają słonego smaku.

Cytryniec jest rośliną rozdzielnopłciową, najczęściej jednopienną, czyli na jednej roślinie znajdują się zarówno kwiaty męskie jak i żeńskie. Zdarzają się również przypadki dwupienności, czyli że na oddzielnych roślinach zawiązywane są kwiaty żeńskie lub męskie. Kwiaty cytryńca są drobne, białe, kremowe lub różowe, rozwijają się na przełomie maja i czerwca. Owoce dojrzewają we wrześniu.

Cytryniec jest rośliną mrozoodporną. Wytrzymuje mrozy do -30^oC a czasem nawet -40^oC. Można uprawiać go przy ogrodzeniach, ścianach budynków, pergolach oraz specjalnych podporach w kształcie litery "T", podobnie jak aktinidie. Wymaga gleb żyznych, wilgotnych, ale nie podmokłych. Najlepiej rośnie i owocuje w miejscach dobrze oświetlonych, ale bez bezpośredniego, silnego nasłonecznienia.

Schisandra chinensis na płocie (fot. Sz. Marczyński)

Dlatego najbardziej odpowiednie dla niego są stanowiska północnozachodnie lub północnowschodnie i miejsca osłonięte. Można go sadzić przez cały sezon wegetacji. Najlepiej do dużego dołu, z drenażem na dnie i silnym zaprawieniem dna dołu dobrze rozłożonym obornikiem, podobnie jak w przypadku sadzenia powojników.

Przez pierwsze 2-3 lata po posadzeniu najlepiej pozwolić mu rosnąć swobodnie, po czym należy wybrać 1-3 najsilniejsze pędy i podwiązać je do podpór, aby rosły pionowo do góry. Pędy płożące się po ziemi nie zawiązują kwiatów i nie owocują. Co roku wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji, krzewy przycina się usuwając pędy słabe i chore, a zeszłoroczne pędy boczne skraca się nad 12-15 dobrze wykształconym pąkiem. Trzeba pamiętać o regularnym i obfitym podlewaniu, gdyż cytryniec nie znosi suszy.

Od drugiego roku po posadzeniu, rośliny należy nawozić. Najlepiej podstawę rośliny wyściółkować dobrze rozłożonym obornikiem, a następnie 2 cm warstwą przekompostowanej kory. Prawidłowo prowadzone krzewy powinny zacząć owocowanie w 4-6 roku po posadzeniu. Z jednej rośliny można uzyskać od 1 do 5 kg owoców.

Schisandra chinensis - liście (fot. Sz. Marczyński)

Schisandra chinensis - podsuszone owoce (fot. Sz. Marczyński)